Première USA 21 december 1937
Première België 26 maart 1938
Première Nederland 11 november 1938 (eerste Nederlandse versie - 14 jaar en ouder), 24 februari 1939 (eerste Nederlandse versie - alle leeftijden), 17 maart 1939 (Engelse versie), 20 december 1984 (tweede Nederlandse versie)
Regie David Hand
Originele titel Snow White and the Seven Dwarfs
Met welke Disney Classic kan ik dit blog beter beginnen dan met Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen, de film waar het allemaal mee begon? Ik zag de film voor het eerst als 16-jarige tijdens de kerstvakantie van 1984, daarna in de originele versie op koopvideo in 1994 en op dvd in 2009. Recent heb ik de film weer bekeken op Disney+ in zowel de Engelse als Nederlandse versie, een aangenaam weerzien.
In de zomer van 1934 liet Walt Disney aan The New York Times weten een tekenfilm op speelfilmlengte te willen maken van het beroemde sprookje van de gebroeders Jacob en Wilhelm Grimm. Dit nieuws bereikte ook de Nederlandse pers. Net als in veel andere landen had Disney in de bioscopen indruk gemaakt met Mickey Mouse en de Silly Symphonies die voorafgaand aan de hoofdfilm te zien waren. Steamboat Willie met Mickey Mouse uit 1928 was de eerste tekenfilm met geluid en Flower and Trees, een Silly Symphony uit 1932, de eerste film in kleur.
| Als jongeman had Walt Disney de verfilming van Sneeuwwitje uit 1916 gezien die hem erg aansprak. De film werd als verloren beschouwd totdat deze in 1992 bijna compleet werd teruggevonden in een filmarchief in Amsterdam. Inmiddels gerestaureerd en voorzien van muziek kan de film van ruim een uur op YouTube bekeken worden. Opmerkelijk is de transformatie van de koningin naar bedelvrouw (vanaf 49:40). In het sprookje vermomt zij zich, hier wordt ze door een heks omgetoverd. Disney heeft dit idee overgenomen maar in zijn film blijkt de koningin zelf te kunnen toveren. |
|---|
Een tekenfilm met de lengte van een speelfilm was niet eerder gemaakt en het werd Disney door veel mensen afgeraden. Afgezien van de hoge kosten dacht men dat het publiek het niet vol zou houden om lange tijd naar felle kleuren te kijken. Disney ging door en verzamelde de beste tekenaars om zich heen. Zijn doorzettingsvermogen werd beloond, want ondanks tegenslagen werd zijn versie van Sneeuwwitje na ruim drie jaar voltooid: een mijlpaal in de filmgeschiedenis. Toch duurde het even voordat Disney erkenning kreeg.
Oscar
 |
| Walt Disney ontvangt zijn ere-Oscar uit handen van Shirley Temple. Copyright onbekend. |
De film
Let op: onderstaande tekst bevat informatie over de inhoud van de film.
Van de begintitels en de eerste pagina’s van het openslaande sprookjesboek werden versies in verschillende talen gemaakt, waaronder Nederlands in zowel 1938 als 1984. Helaas ontbreken deze op Disney+ en uitgaven op dvd waar alleen de originele Engelse titels te zien zijn. De Nederlandse versies van de film zijn alleen terug te vinden op VHS, de laatste uitgave dateert uit 1994. Opvallend is dat in verschillende nasynchronisaties, waaronder de Nederlandse, de tekst van het boek wordt voorgelezen terwijl dit niet het geval is bij de Amerikaanse versie.
Van de begintitels en de eerste pagina’s van het openslaande sprookjesboek werden versies in verschillende talen gemaakt, waaronder Nederlands in zowel 1938 als 1984. Helaas ontbreken deze op Disney+ en uitgaven op dvd waar alleen de originele Engelse titels te zien zijn. De Nederlandse versies van de film zijn alleen terug te vinden op VHS, de laatste uitgave dateert uit 1994. Opvallend is dat in verschillende nasynchronisaties, waaronder de Nederlandse, de tekst van het boek wordt voorgelezen terwijl dit niet het geval is bij de Amerikaanse versie.
Het kasteel waar Sneeuwwitje woont ligt op een rots aan het water. Wat er met haar ouders is gebeurd wordt niet verteld. In één van de torens bewaart haar stiefmoeder, ook boze koningin genoemd, een toverspiegel waarin een masker te zien is die haar vertelt wie de mooiste van het land is. Het valt nauwelijks op dat de spiegel gedecoreerd is met de 12 tekens van de dierenriem.
 |
| Uta von Ballenstedt (foto Matthias Rutkowski), CC BY-SA 4.0. Joan Crawford (foto: George Hurrell), CC BY-SA 4.0. Helen Gahagan in She. Copyright Everett Collection. |
De naamloze koningin, soms boze koningin genoemd, is de eerste in een lange reeks memorabele Disneyschurken. Het middeleeuwse beeld van gravin Uta von Ballenstedt in de dom van Naumburg in Duitsland zou model hebben gestaan voor haar uiterlijk. In de zomer van 1935 reisden Walt en Roy Disney met hun echtgenoten twee maanden door Europa. Hoewel ze niet naar Naumburg gingen kocht Walt 335 (!) boeken over kunst en cultuur, grote kans dat hij hier een afbeelding van het beeldhouwwerk vond. Ook de actrices Joan Crawford en Helen Gahagan (in de film She uit 1935) worden als inspiratiebron genoemd. Illustrator Alejandro Mogollo Díez heeft een fraai portret van Joan Crawford als de koningin op zijn Instagramkanaal geplaatst.
Uit één van de schetsen van de koningin blijkt dat ze in eerste instantie een zwarte panter had als huisdier. In de film heeft ze uiteindelijk alleen een raaf.
 |
| Schets van de koningin met een zwarte panter door een onbekende tekenaar. Foto gemaakt tijdens de tentoonstelling Disney - Magic of Animation in het ArtScience Museum, Singapore, op 31 januari 2020. |
Tot haar afgrijzen vertelt de toverspiegel dat, hoewel gekleed in lompen, Sneeuwwitje mooier is dan de koningin. Op dat moment schrobt zij de kasteeltrappen terwijl ze het 'Wenslied’ zingt. De naamloze prins die haar bij toeval hoort zingt mee maar de verlegen Sneeuwwitje verstopt zich. De scène waarin ze water uit de put haalt, gezien door het water in de put, laat zien hoe inventief de regie is. Vergeleken met de koningin en Sneeuwwitje is de prins een vrij kleurloze figuur, zijn gezicht is weinig expressief. Behalve twee liedjes heeft hij nauwelijks tekst.
De koningin beveelt een jager Sneeuwwitje mee te nemen naar het bos en haar te doden. Als bewijs moet hij haar hart mee terugbrengen. Ze heeft er zelfs een apart kistje voor, heeft ze vaker mensen laten vermoorden?
De jager, die verder naamloos blijft, neemt de argeloze Sneeuwwitje mee naar de rand van het bos. Ze heeft haar lompen verruilt voor een japon met een cape. Hij kan het niet over zijn hart krijgen om Sneeuwwitje te doden en zegt dat ze moet vluchten voor de koningin. Ze rent het bos in dat ze in eerste instantie beleeft als een nachtmerrie maar niet veel later is er een grote groep dieren – zangvogels, konijnen, herten, patrijzen, wasberen, eekhoorns en een schildpad – die haar de weg wijzen naar het huisje van de zeven dwergen.
Op dit moment zijn er pas 15 minuten van de film verstreken. In het volgende half uur ligt het tempo veel lager: Sneeuwwitje maakt het huisje van de dwergen samen met de dieren schoon, valt in slaap en wordt wakker als de dwergen thuiskomen na een dag werken in de diamantmijn. Als ze de reden van haar bezoek vertelt blijken de dwergen op de hoogte te zijn van de slechte reputatie van de koningin. Sneeuwwitje mag blijven wat uitmondt in een vrolijke avond met zang en dans.
Disney gaf iedere dwerg een naam die de persoonlijkheid van het personage weergeeft. Alle dwergen hebben een baard zonder snor. Uitzondering is Dopey die geen baard heeft en ook niet spreekt (maar wel geluid maakt als hij schrikt). Over de herkomst van de dwergen en waarom ze diamanten delven komt de kijker niets te weten. Ze zorgen wel voor de komische noot in de film.
Nadat de alwetende toverspiegel heeft laten weten dat Sneeuwwitje nog leeft zint de koningin op wraak. In de kerkers van het kasteel brouwt ze een toverdrank die haar in transformeert in een bedelvrouw, een fantastisch geanimeerde scène. Lucille LaVerne, de stem van de koningin, deed bij het inspreken van de koningin als bedelvrouw haar kunstgebit uit.
Originele stemmen
|
|---|
Opvallend is dat de koningin in deze vermomming overal als heks staat vermeld, ook op Disney+, maar dat ze in de film nergens zo genoemd wordt. De koningin vindt in één van haar toverboeken een manier om een appel te vergiftigen: wie er van eet valt in een diepe slaap en kan alleen door de eerste liefdeskus gewekt worden. Speciaal voor uitbreng in Nederland werden in 1938 en 1984 de titels en teksten van de boeken vertaald in het Nederlands, helaas is deze versie nergens meer legaal terug te zien.
De koningin verlaat in vermomming het kasteel in een roeiboot. Tegen de tijd dat ze het huisje van de dwergen heeft bereikt is Sneeuwwitje alleen thuis. Door haar recht in de camera te laten kijken ervaart de kijker waarom Sneeuwwitje schrikt. De dieren hebben door dat het oude vrouwtje geen appels wil verkopen door de aanwezigheid van twee watertandende gieren. Omdat het niet lukt om Sneeuwwitje te waarschuwen gaan de dieren de dwergen halen. Het duurt even voordat zij doorhebben wat er aan de hand is, als ze bij hun huisje komen zien ze een oud vrouwtje wegrennen. Zonder te kijken of Sneeuwwitje in orde is zetten de dwergen de achtervolging in. Het is inmiddels gaan regenen en onweren. De koningin is als oud vrouwtje nog behoorlijk lenig en rent een berg op. Als ze niet verder kan probeert ze een rotsblok los te wrikken maar door een blikseminslag breekt een deel van de rots af en valt ze in het ravijn. Om duidelijk te maken dat ze de val niet overleeft valt het rotsblok ook naar beneden en daarna duiken de twee gieren in het ravijn in.
 |
| Schetsen door een onbekende tekenaar van de koningin als bedelvrouw die het rotsblok probeert los te wrikken. Foto gemaakt tijdens de tentoonstelling Disney - Magic of Animation in het ArtScience Museum, Singapore. |
De dwergen kunnen het niet over hun hart verkrijgen om Sneeuwwitje te begraven en leggen haar in een kist van glas en goud. De stem van de verteller keert terug en tegen de achtergrond van een tak in de herfst, winter en lente vertelt hij dat de prins Sneeuwwitje eindelijk terugvindt. Dankzij zijn liefdeskus wordt de toverspreuk verbroken. Nadat ze afscheid heeft genomen van de dwergen gaat Sneeuwwitje met de prins mee. In het Engels zegt ze “goodbye” tegen de dwergen, in het Nederlands is het afscheid minder definitief en zegt ze “tot ziens” en, buiten beeld, zelfs “tot op de bruiloft”.
Het laatste shot is weer van het boek waarmee de film begon en nu sluit.
Muziek
Naast de filmmuziek, gecomponeerd door Leigh Harline en Paul Smith, zijn in de film negen liedjes te horen geschreven door Larry Morey op muziek van Frank Churchill. Het verweven van het verhaal met liedjes bleek een gouden greep van Disney.
Nederlandse nasynchronisatie
De film zorgde voor lange rijen bij de Amerikaanse bioscopen en dit nieuws bereikte ook de kranten in Europa. Het Nederlandse publiek moest echter nog even geduld hebben omdat eerst een Nederlandse nasynchronisatie gemaakt moest worden, destijds een onbekend fenomeen, terwijl in België de film al vanaf 28 maart 1938 te zien was in de originele versie. Roy Disney, de broer van Walt, kwam voor de nasynchronisatie in mei 1938 speciaal naar de Cinetone Studio’s in Amsterdam. De vertaling was al in Hollywood gemaakt. Naast de Nederlandse werden hier ook de Duitse stemmen en liedjes ingesproken en -gezongen. De kosten voor het totale project bedroegen maar liefst 30.000 gulden. De regie werd gedaan door de Nederlandse Max Tak en de Duitse Kurt Gerron. Voor de Duitse versie sprak Gerron tevens de stemmen in van de Bashful, Sleepy en de toverspiegel.
In Nederland was de belangstelling om één van de 12 stemmen in te spreken groot: meer dan 120 acteurs en zangers deden auditie. In tegenstelling tot de Amerikaanse versie werd Sneeuwwitje door twee personen ingesproken: Cecilia Bach als spreekstem en Frieda van Hessen als zangstem. Van Hessen was destijds een 23-jarige operazangeres en net als de meeste acteurs en zangers die aan de Nederlandse versie meewerkten van Joodse afkomst. Over haar ervaringen in de Tweede Wereldoorlog publiceerde ze in 2006 het boek ‘Life in the shadow of the swastika - An incredible story of survival, bravery, and renewal’. Ze woonde toen inmiddels al jaren in de Verenigde Staten. Op 31 oktober 2021 is Frieda van Hessen overleden. Ze was toen 106 jaar oud, waarschijnlijk de oudste stem uit een Disneyfilm? Op YouTube staat een fragment waarin ze Eens als mijn prins mij vindt zingt.
Toen de Nederlandse versie klaar was deed zich een onverwacht probleem voor. De filmkeuring vond sommige scènes, zoals de koningin die verandert in een bedelvrouw en de appel met het doodshoofd, veel te eng voor kinderen en bepaalde dat alleen personen van 14 jaar en ouder de film mochten zien, tot teleurstelling van veel gezinnen. Filmdistributeur RKO wilde geen inkomsten mislopen en besloot de film te censureren. Dat bleek een lastige klus want de gedeelten die de filmkeuring niet geschikt achtte voor een jong publiek zijn belangrijk voor het verhaal, zoals de scène waarin Sneeuwwitje in de vergiftigde appel bijt en de dood van de koningin. Pas bij de vijfde herkeuring werd de film geschikt geacht voor alle leeftijden, nadat er in totaal drie minuten waren uitgehaald.
In de loop der jaren zou de film meerdere keren opnieuw worden uitgebracht. Bij de vijfde release in 1984 werd besloten dat de Nederlandse nasynchronisatie aan vervanging toe was. Aan Nico Scheepmaker vertelde regisseur Harrie Geelen in het Nieuwsblad van het Noorden dat de statige stemmen deden denken aan de toespraken van koningin Wilhelmina. Behalve een nieuwe vertaling bedacht hij ook de Nederlandse namen van de dwergen, waarvan hij er twee zelf insprak, net als van de verteller.
 |
| Ter gelegenheid van de dvd-uitgave in het najaar van 2009 ontvingen klanten van Albert Heijn bij elke € 15 aan boodschappen één van de 15 gratis Sneeuwwitje-figuurtjes. |
In de eerste aflevering van het televisieprogramma Dit is Disney, uitgezonden op 5 oktober 1985, was een reportage te zien over de nasynchronisatie onder regie van Harrie Geelen met Bernadette Kraakman, Robert Long en Wim T. Schippers. Hoewel de aflevering bewaard is gebleven bij Beeld en Geluid kan deze helaas nergens worden teruggekeken.
Harrie Geelen vertelde me in 2019 dat de stemmen voor Sneeuwwitje en de prins, Bernadette Kraakman en Robert Long, vooraf waren goedgekeurd door Disney. De overige rollen mocht hij zelf verdelen. Als schrijver van onder meer Oebele en Kunt u me de weg naar Hamelen vertellen meneer? kende hij al veel acteurs. Zo vroeg hij Marlies van Alcmaer, Jules Croiset en Coen Flink die in Hamelen gespeeld hadden. Over zijn vertaling vertelde hij: “Ik ben zowel tekenfilmer als tekstschrijver. Ik ben altijd vrijpostig met nasynchroniseren geweest. Soms zegt iemand in mijn versie dingen waar je in de originele versie niets hoort (maar waar wel degelijk een suggestie van dialoog is). Soms waren mijn zinnen ook langer. Grappen werden natuurlijk ook anders. Het nieuwe geluid klopte dan wel degelijk.”
Om onbekende redenen werden een paar jaar later de stemmen van de koningin, de prins, de jager, de toverspiegel en de verteller opnieuw ingesproken en de samenzang van de dwergen opnieuw ingezongen (door Herman van Doorn, Wim Jan van Deuveren, Paul Erkamp, Edward Reekers, Pim Roos en Max Werner). Het exacte jaar heb ik niet kunnen terugvinden – ik ben 1990, 1992 en 1994 tegengekomen – maar 1994 lijkt het meest aannemelijk omdat krantenberichten uit 1992, toen de film tijdens de Paasvakantie opnieuw in de bioscoop werd uitgebracht, de stemmen uit 1984 vermelden. In 1994 verscheen de film voor het eerst op koopvideo.
Nederlandse stemmen
|
|---|
Ook Harrie Geelen weet niet waarom er stemmen werden gewijzigd, zijn vertaling is wel grotendeels gehandhaafd gebleven. Opvallend is dat de koningin nu door twee personen wordt ingesproken: Liz Snoijink als koningin en Marjol Flore na de transformatie tot bedelvrouw. Op YouTube zijn diverse fragmenten van de nasynchronisatie uit 1984 te vinden, het is mij een raadsel waarom deze moest worden aangepast.
Bekijk en vergelijk de originele versie met de drie Nederlandse nasynchronisaties.
Op Disney+ is uiteraard de meest recente nasynchronisatie te horen. Na de film worden per land de stemacteurs en zangers genoemd. Alleen bij de Nederlandse stemmen staat de naam van de koningin vermeld: Grimhilde. Wim T. Schippers wordt abusievelijk Wim Schipper genoemd.
De uitgave op dvd heeft een menu waarbij de kijker verwelkomd wordt door de toverspiegel, ingesproken door Hero Muller die dat ook deed voor de Nederlandse nasynchronisatie uit 1984.
Overigens heeft de filmkeuring intussen de leeftijdsgrens voor de complete film verlaagd naar zes jaar en ouder. Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen is inmiddels 86 jaar oud maar heeft wat mij betreft de tand des tijds zeer goed doorstaan en is een absolute Disney Classic.
Dit blogbericht is gebaseerd op een bijdrage die ik in 2009 maakte voor de website Waar Keek Jij Vroeger Naar. De oorspronkelijke tekst kan worden teruggelezen op KinderTV Geheugen.
