Première USA 16 juni 1955
Première Nederland 23 december 1955 (eerste Nederlandse versie), 23 maart 1989 (tweede Nederlandse versie)
Première België 23 december 1955
Regie Hamilton Luske, Clyde Geronimi, Wilfred Jackson
Originele titel Lady and the Tramp
Van sommige Disney klassiekers weet ik nog precies wanneer en in welke bioscoop ik de film voor het eerst zag. Van Lady en de Vagebond herinner ik me dat het een matineevoorstelling in bioscoop Bijou in Hilversum was, naast schouwburg Gooiland. De datum of zelfs het jaar weet ik niet meer. De bioscoop is in 1985 gesloten. Het zal een paar jaar eerder zijn geweest, nadat in 1979 de film opnieuw in roulatie was gebracht. Lady en Vagebond kende ik al langer, als ouders van Rakker wiens avonturen regelmatig in de Donald Duck stonden.
 |
| Rakker met zijn ouders en zusjes in de Donald Duck. |
In 1990 was het één van de eerste Disneyfilms die op koopvideo werd uitgebracht en heb ik de film opnieuw gezien. Ik heb toen niet gemerkt dat er inmiddels een nieuwe Nederlandse nasynchronisatie was, die ook is gebruikt voor de uitgaven op dvd en te horen is op Disney+.
De vijftiende lange tekenfilm van Walt Disney, de eerste niet gebaseerd op een bestaand verhaal, vond zijn oorsprong in de jaren 30. Joe Grant, één van de medewerkers van de Disney Studio’s, liet tekeningen zien die hij gemaakt had van zijn hond Lady. Walt Disney moedigde hem aan om er een verhaal bij te schrijven en extra tekeningen te maken als basis voor een tekenfilm. Grant bedacht onder meer dat Lady minder aandacht zou krijgen van haar baasjes als er een baby werd geboren en het bezoek van een schoonmoeder met haar gemene Siamese katten. Deze elementen zouden in de uiteindelijke film terechtkomen maar Walt Disney vond het verhaal te mager en Lady te lief als basis voor een tekenfilm.
 |
| Schetsen van Lady met Si en Am en de schoonmoeder (later tante Saar) door Joe Grant. |
Toen hij een paar jaar later het korte verhaal “Happy Dan the cynical dog” van Ward Greene las leek hem dat een goed uitgangspunt voor de film. Vanwege de Tweede Wereldoorlog bleef het project lang op de plank liggen. Begin jaren 50, toen de Disney studio’s weer winstgevend werden, kreeg Ward Greene het verzoek zijn verhaal tot roman te bewerken. Walt Disney had inmiddels de naam Tramp bedacht voor de tegenspeler van Lady. Joe Grant was een paar jaar eerder bij de studio’s vertrokken en zijn naam werd nergens meer genoemd, ondanks dat hij verantwoordelijk was voor de eerste schetsen en de basis van het verhaal. Pas bij de uitgave op dvd in 2006 werd zijn naam genoemd in een ‘Behind the Scenes’.
 | De film werd uitgebracht in CinemaScope, een nieuw breedbeeldformaat wat de tekenaars de gelegenheid gaf de honden van links naar rechts door het beeld te laten rennen. Tal van honden en andere dieren werden daarom uitvoerig bestudeerd en de decors werden zoveel mogelijk vanuit het gezichtspunt van de honden gemaakt. Van het huis waar Lady woont werden maquettes gemaakt ter ondersteuning van de ontwerpers van de decors. Toen de film voltooid was bleek dat lang niet alle bioscopen films in CinemaScope konden projecteren en werd noodgedwongen een tweede versie met aangepaste animatie in het standaardformaat gemaakt. Op Disney+ is de originele breedbeeldversie te zien. |
|---|
De film
Let op: onderstaande tekst bevat informatie over de inhoud van de film.
Het verhaal is gesitueerd in een Amerikaans stadje, ergens rond het jaar 1910. Er komt een paar keer een kalender in beeld maar hieruit valt het exacte jaar niet op te maken. In de eerste scène geeft Jim zijn echtgenote tijdens kerst een jonge cockerspaniël cadeau. Op Disney+ staat onder Extra “Walt en zijn honden”, een 8 minuten durende film waarin verteld wordt dat Walt Disney een groot hondenliefhebber was maar zijn echtgenote Lilian niet, omdat ze overal haar achterlaten. Hij vertelde dat chowchows niet verharen en zij stemde toe. Hij wachtte tot Kerstmis en gaf, net als in de film, het hondje cadeau in een hoedendoos. Lilian was direct gesteld op Sunny, zoals de chowchow werd genoemd, die net als Lady in de slaapkamer van het echtpaar mocht slapen.
Al vanaf het begin van film, als de jonge Lady de trap opklimt, is te zien dat de film werd gemaakt vanuit het oogpunt van de honden. Aan honden kun je niet direct zien of het mannetje of een vrouwtje is, bij Disneyhonden wel. Ik moest even goed kijken wat Lady vrouwelijk maakt want het is heel subtiel gedaan: lange wimpers. Hoe de bazin van Lady heet wordt nergens vermeld omdat haar man Jim haar altijd Lieverd noemt. Hun gezichten komen maar een paar keer vluchtig in beeld. Een opmerkelijke scène is die waarin Lady een schoteltje koffie met een donut krijgt, beide zijn ongezond voor honden.
Lady woont in de betere buurt van de stad en is bevriend met de honden Jock, een Schotse terriër, en Snuffel, een bloedhond die zijn reukvermogen heeft verloren. De eerste keer dat zij in beeld komen is ook de eerste keer dat Lady sprekend te horen is, tegen haar baasjes kan ze alleen blaffen. Jock en Snuffel leggen aan haar uit wat een baby is als Lieverd zwanger is. Lady is verbaasd als Jim tijdens een sneeuwstorm naar buiten gaat wanneer zijn vrouw trekt heeft in watermeloen en tjaptjoi. In de Nederlandse vertaling is hier huzarensalade en saté van gemaakt. Een paar weken nadat de baby, een jongetje dat naamloos blijft, is geboren gaan zijn ouders een paar dagen weg en komt tante Saar oppassen. Zij heeft het niet zo op honden maar veel erger zijn haar twee Siamese katten, Si en Am. Ze zingen het lied ‘Wij zijn Siamezen’ en gaan achter de kanarie en de vissenkom aan. Harrie Geelen heeft het lied knap vertaald, of beter gezegd hertaald. Van de tekstregel “there will be a head for you, a tail for me”, als de katten de vissenkom proberen om te duwen maar op het laatst loslaten zodat de kom op Lady valt maakte hij “al met al zijn katten goed in kattenkwaad”.
Lady krijgt van tante Saar de schuld van de puinhoop die haar katten hebben gemaakt en laat haar in een dierenwinkel muilkorven. In paniek rent Lady weg en komt voor de tweede keer de zwerfhond Vagebond tegen. Hij redt haar van drie andere zwerfhonden en neemt haar mee naar de dierentuin waar een bever de muilkorf los knaagt. Voordat ze naar binnengaan wijst Lady Vagebond nog op het bordje ‘no dogs allowed’ dat bij de ingang staat - ze kan lezen?
Vagebond neemt Lady vervolgens mee naar Tony’s Restaurant waar ze van de eigenaar Tony en de kok Joe een bord spaghetti krijgen. Het moment waarop ze samen dezelfde sliert spaghetti eten is waarschijnlijk één van de bekendste scènes uit een Disneyfilm, of zelfs uit de filmgeschiedenis.
Na deze romantische avond wandelen de twee honden door het park. Het viel me bij de herziening voor dit blogbericht pas op hoeveel verwijzingen er zijn naar de liefde: de cupidofontein, het hart in het natte cement (wie zijn JM en EB?) en de andere paartjes, naast mensen ook uilen, kikkers en zwanen.
 |
| Ontwerp voor de scène in het park door Eyvind Earle. Deze 'storyboard painting' werd op 10 november 2021 op een online veiling verkocht voor US $ 14,375. |
De volgende ochtend wil Lady terug naar huis maar wordt gevangen en naar een asiel gebracht. Hier ontmoet ze andere honden die een onzekere toekomst hebben. Door de schaduwen van de tralies op de honden lijkt het alsof ze gestreepte pakken dragen zoals vroeger gebruikelijk was bij gevangenen. De enige vrouwelijke hond in het asiel is de pekinees Peg. Dit is het eerste Disneypersonage dat duidelijk geïnspireerd is op de stemacteur, in dit geval de destijds populaire zangeres Peggy Lee, vooral bekend van haar vertolking van het nummer ‘Fever’. Peg is ook een artiest en heeft bij het variété (The Dog and Pony Follies) gezeten. Hier zingt ze ‘Hij is een schooier’ over Vagebond. Naast Peg heeft Peggy Lee ook de stemmen ingesproken van Darling en de twee Siamese katten.
Dankzij haar hondenpenning wordt Lady al snel teruggebracht naar huis waar tante Saar haar buiten aan de ketting legt. Als Vagebond langskomt stuurt een boze en teleurgestelde Lady hem weg. Haar verdriet is snel verdwenen als een rat het huis binnensluipt en naar de kamer van de baby gaat. Vagebond schiet te hulp en gaat de rat achterna en uiteindelijk weet Lady zich los te rukken. Tante Saar is door het geblaf van de honden en het gehuil van de baby wakker geworden. Ze sluit Lady in de kelder op en laat Vagebond ophalen om te worden afgemaakt. Jock en Snuffel proberen de wagen van de hondenvanger te stoppen maar daarbij raakt Snuffel ernstig gewond. Intussen zijn Jim en Lieverd ook thuis gekomen en hebben de rat gevonden. Zij komen, samen met Lady, net op tijd om Vagebond te redden.
Aan het einde van de film is het opnieuw Kerstmis. Hoewel nog niet geheel hersteld heeft Snuffel het ongeluk overleefd. Lady en Vagebond hebben vier puppy’s, waaronder Rakker.
Muziek
De filmmuziek werd gecomponeerd door Oliver Wallace (1887-1963). Het zou zijn laatste bijdrage aan een lange reeks Disneyfilms zijn, de eerste was Dombo in 1941.
De muziek voor de liedjes werd gemaakt door Sonny Burke op tekst van de al eerder genoemde Peggy Lee. Ze is uiteraard prominent te horen op de soundtrack die in de loop der jaren meerdere keren is uitgebracht. Naast Peggy Lee werden de liedjes gezongen door Thurl Ravenscroft, Bill Lee, Max Smith, Bob Hamlin, Bob Stevens (als The Mello Men) en het Disney Chorus.
In haar autobiografie ‘Miss Peggy Lee’ zegt ze dat zij de regisseurs van de film overtuigde Snuffel aan het einde van de film niet te laten sterven maar dit zou ook een keuze van Walt Disney zelf kunnen zijn geweest.
Ondanks dat Disneyfilms regelmatig Oscarnominaties kregen voor de muziek en de liedjes werd Lady and the Tramp in geen enkele categorie genomineerd. Opmerkelijk was dat Walt Disney zelf drie keer was genomineerd voor andere films en een Academy Award won voor de documentaire Men against the Arctic. Peggy Lee was genomineerd voor Best Actress in a Supporting Role voor Pete Kelly’s Blues maar won niet.
In 1988 klaagde Peggy Lee de Disney Studio’s aan omdat ze vond recht te hebben op een deel van de opbrengst toen de film voor het eerst op video werd uitgebracht. In de contracten uit de jaren 50 stond uiteraard niets over koopvideo’s. De rechter gaf haar gelijk en ze kreeg een schadevergoeding van 2,3 miljoen toegewezen. Daarmee maakte ze de weg vrij voor andere artiesten die ooit aan een Disneyproductie hadden meegewerkt om mee te delen in de winst.
 |
| Tussen 8 december 1955 en 12 januari 1956 publiceerden dagbladen De Telegraaf en De Courant/Nieuws van de Dag het verhaal van de film als een dagelijkse strip |
Nederlandse nasynchronisatie
In Nederland was de film een half jaar na de Amerikaanse première te zien in een Nederlandse versie. De film heeft een aantal kleine rollen waarvan sommige personages niet of nauwelijks in beeld komen en slechts één of twee regels tekst hebben. In de originele film zijn deze rollen verdeeld onder de hoofdacteurs. Zelfs in de meeste uitgebreide beschrijving van de film heb ik niet alle rollen kunnen achterhalen.
Voor de eerste Nederlandse versie is voor bijna iedere rol, hoe klein ook, een andere stemacteur gekozen. De meesten waren afkomstig uit de hoorspelkern. Dankzij de website van Fredo Krooshof over het filmbedrijf Cinecentrum zijn de nasynchronisatiegegevens van 1950 tot en met 1981 uit het archief van zijn vader, productieleider Otto Krooshof, beschikbaar. Alleen de dokter ontbreekt in het overzicht dat tevens vermeldt dat de Nederlandse titel in 1955 Lady en de Schelm was.
In 1989 vond men het tijd voor een nieuwe Nederlandse nasynchronisatie.
In de Engelse versie spreekt Jock, een Schotse terriër, met een Schots accent. Zijn Nederlandse stem is van de uit Enschede afkomstige cabaretier Henk Elsink die van Jock een Twents heertje maakt, een zeer geslaagde keuze.
Er wordt niet vermeld wie welke rol heeft ingesproken. Bij de kleinere rollen is het lastig om te horen welke acteur bij welke stem hoort, onderstaand overzicht is op gehoor gemaakt. Arnold Gelderman, verantwoordelijk voor de stemregie, staat niet bij de acteurs vermeld maar zijn stem is herkenbaar te horen in enkele kleine rollen. Ik meende bij Toughy de stem van Frits Lambrechts te herkennen maar omdat hij niet genoemd wordt zal het waarschijnlijk Hero Muller zijn geweest.
Originele en Nederlandse stemmen
|
|---|
Dit blogbericht is gebaseerd op een bijdrage die ik in 2013 maakte voor de website Waar Keek Jij Vroeger Naar. De oorspronkelijke tekst (met enkele fouten) kan worden teruggelezen op KinderTV Geheugen.
